Sugilanon ni Rey B. Araneta
Dakbayan sa Quezon
(Kining maong sugilanon mananaog sa Ikaduhang Ganti sa Lunsayng Bisaya Tigi sa Pagsulat og Sugilanon ug Balak 2009. Mga maghuhukom: Bisaya Associate Editor Edgar S. Godin, Bisaya Staff Member Eleazar Acampado, ug Raul Moldez.)
I. “Sa ngalan sa Amahan….”
SIYA si Litoy, bugtong anak ni Nang Iska. Bata pa kaayo siyang naughan sa pag-amuma sa usa ka amahan kay sayo man kining mitaliwan sa kalibotan upat ka buwan human si Litoy ipanganak. Magbaha na usab ang luha sa iyang hugaw nga nawong ilabi na gayod karong alas sais sa gabii diin magmisa si Padre Danilo sa kapilya sa San Antonio. Kusog kaayo ang iyang pagtiyabaw sa gawas sa kapilya ug nagsugod kini dihang gibiyaan siya ni Nang Iska sa gawas kay dili lagi puyde nga makasulod ang mga bata kon magsugod na ang misa. Ang lanog nga tingog ni Padre Danilo sa mikropono didto sa sulod, pagatubagon usab sa litaniya sa tiyabaw ni Litoy sa gawas sa kapilya. Maoy balaod sa katigulangan ug mga hamtong nga, niining sayong kagabhion atol sa kasumaran sa pista sa San Antonio, dili pasudlon ang mga bata sa kapilya kon magmisa na si Padre Danilo. Si Inse Goyeng, dala ang iyang sinaw nga sungkod nga kahoy, mao gayoy nangunay pagbantay sa puwerta sa kapilya. Matag karon ug unya, gamiton niya ang sungkod sa pag-abog sa mga bata nga buot mosulod sa kapilya. Mahulga ang kapilya sa kalangas sa mga bata o dili ba kaha sa ila unyang paggawas-gawas. Ang bata nga si Litoy misamot hinuon pagtiyabaw ilabi na kay gipunayan og sungog sa ubang bata nga nagtapok usab sa pultahan sa kapilya. Tungod sa ilang kadaghan, ang uban didto magpunay og lili sa duha ka bentana sa kapilya, daw may gitan-aw nga nindot nga salida sa telebisyon. Bag-o sa ilang panan-aw ang pari nga nagdupa-dupa samtang nagmisa didto sa sulod.
Sa pagsugod gayod sa misa ni Padre Danilo, pipila pa lamang ka paresan sa tsinelas, sandalyas, ug sapatos ang han-ay kaayong pagkapahiluna sa ang-ang sa pultahan sa kapilya. Gimandoan ni Ma’m Jovita kaganiha ang tanang manimbahay nga dili lang dad-on ang tsinelas sa sulod kay basin mabulingan ang iyang plormat nga gidoneyt niya sa kapilya. Mao nga nagtiniil lamang ang mga nanambong sa misa. Ug tuod man, walay buling o lapok nga nakahugaw sa puti nga plormat. Sa gawas, padayon si Litoy nga naghandom sa iyang inahan nga kaganiha rang nakasulod, nagliraw lang ang mga mata samtang nagtan-aw sa mga tawo nga nanulod sa kapilya. Kaganiha rang namula ang iyang mga mata sa pagpunayg hinilak, daw naghulat nga dunay motagad niya.
Misulay si Litoy pagsiot uban sa mga bata nga milili sa sulod. Buot niyang sud-ongon ang dagway sa tawong puti ug taas ang sinina. Daw wala pa niya makita ang maong matang sa tawo. Buot usab niyang lilion ang iyang inahan sa sulod, pamasin nga mahumpay sa makadiyot ang gibating kahaw-ang ug kailo.
“Aray! Panuway! Imong gitumban ang akong tiil!” singgit sa usa ka batang babaye nga miping-it sa kasakit dayong bitad sa iyang tiil nga natumban ni Litoy. Sa pagbira niya sa iyang tiil, nabugto ang iyang tsinelas. Mitiyabaw gilayon ang batang babaye dayong hapak sa tangkugo ni Litoy nga maayo kaayong pagkalili sa bentana sa kapilya.
“Isumbong ta gyod kang Mama iniggawas niya sa kapilya!” bahad sa batang babaye nga padayong naghilak. Ang ubang bata nga nakakita sa hitabo, nangatawa gilayon ug ila na sab gisungog si Litoy. Dinhi, nagsugod na usab ang ritwal sa ilang pagsungog sa batang lahi kaayo og lihok ug pangisip kaysa ubang kabataan.
“Litoy, Abno! Mongoloid! Sulod didto sa kapilya!” Gitukmod nila si Litoy nga nasarasay sa bukana sa kapilya.
“Aray!” singgit ni Litoy dayong tiyabaw. Gibahogan usab ang iyang paghilak sa daw kondensada nga sip-on nga mihawid sa iyang ilong. Naghingos-hingos siya sinubakan sa sip-on nga buot na gayod moambak.
“Psssssstttt!” May dalagang gulang nga milingi.
“Mga Hudiyong gagmay! Mga Erehes! Pagpuyo mo dinha. Ayaw mo sigeg langas!” arangkada ni Inse Goyeng nga naglingkod duol sa baba sa kapilya.
“Hoy, mga pak-ang gagmay! Kon dili mo manghilom dinha, ipadakop ta mong Susing, barangay tanod.” Usa ka ulayng dalaga nga mibadlong usab.
“Naunsa ba sab ni si Iska nga gipasagdan man lang ning iyang anak-abnormal nga magpabadlong!” yawyaw sa usa ka inahan.
Pero si Nang Iska maayo na kaayong pagkaplastar sa lingkoranang plastik didto gayod atubangan sa altar ug walay kasayoran sa nahitabong kagubot sa gawas.
Kon unsa ang pagkahan-ay sa mga tsinelas sa gawas sa kapilya, mao usab ang pagkahan-ay sa mga nanglingkod nga mga manimbahay sa misa ni Padre Danilo. Dili kaayo dako ang kapilya. Gani, pipila lang ka tawo ang nakalingkod sa plastik nga mga lingkoranan nga gituyo paghulam sa barangay hall. Kasagaran, mga tigulang nga babaye o ang gitawag nila og mga hingkod sa Barangay San Antonio. Ang uban nga way lingkoranan, nanagbarog na lamang simpig sa bungbong sa kapilya. Ang tanan didto nanag-atubang sa altar diin gisaulog ni Padre Danilo ang balaan nga misa.
Uban usab sa ligdong nga tingog ni Padre Danilo, mihaguros ang usa ka bentilador sa iyang kilid nga pinugos kaayo ang paghatag og hangin. Mikayab-kayab ang iyang sotana nga gisul-ob. Si Tatoy nga nangunay gayod pagdala sa iyang bentilador, mipation gilayon sa hangin niini sa pari nga daw dako na kaayo niyang sala kon dili mahanginan ang pari. Ang uban nga wala maabot sa hangin, nag-iyahay na lamang ug pamaypay sa ilang dala nga mga karton ug dinhay uban nga namahid sa ilang singot sa dala nilang panyo o labakara.
Nag-anam-anam kadaghan ang han-ay sa nanagpares nga mga tsinelas, sandal, ug sapatos sa gawas sa kapilya. Sa sulod, naglahugay na usab ang nagkadaiyang baho sa lawas sa tawo. Si Litoy nga morag piso nga gibiyaan sa himungaan, nawad-an na og lugar sa lilianan. Pero walay migiya kaniya bisan pa unta ang iyang inahan nga pugsanong nagpakabalaan didto sa sulod sa kapilya. Nalingaw na lang siya ug sud-ong sa nagkalainlaing tsinelas didto sa pultahan sa kapilya. Lainlaing kolor, lainlaing pagkagamit, dinhay bag-o pa, bag-ohon, dagko o gagmay, ug dinha say mga busloton na. Matag karon ug unya mohingos siya ug moguho na usab sa iyang ilong ang nagtabisay nga sip-on nga mao na lay gipaningkamotan niya nga hawiran sa kaugalingon. Didto sa han-ay sa mga tsinelas, iyang gipangita ang usa ka pares nga pamilyar kaayo sa iyang dughan. Didto siya mipungko, naghulat, ug nagbantay sa nakit-ang talagsaong bahandi.
II. “Mga igsoon, maghinulsol kita karon sa atong mga sala….”
SIYA usab si Melinda, bugtong nga anak-dalaga ni Nang Magda. Wala na usab siyay amahan kay pinaangkan man si Nang Magda. Bag-o lang nakauli gikan sa Japan. Nabaniog nga usa ka japayuki o entertainer didto ug karon silang duha lang gyod sa iyang inahan ang nasayod sa tinuod nga hinungdan sa iyang pagpa-uli. Nahimo na hinuon niyang sinugatan ang hungihong ug tsismis nga duna siyay talagsaong sakit mao nga nakauli nga wala sa oras. Eyds kuno iyang sakit bunyag pa ni Inse Goyeng nga maoy tinubdan sa tanang balita sa barangay.
Nausab ang kolor sa iyang buhok. Nagpatina og orange, morag buhok sa mga sinsurador o mananagat. Mihamis ang iyang nawong. May lipstik ang simod nga sarang pulaha ug ang aping binunbonan og make-up nga nakapasamot sa kahayag sa iyang nawong. Miputi sab ang iyang panit nga daw ubod sa saging kanang inigkahuman nimog kuha sa kinaibabwan nga bani. Apan bisan pa niini, milutaw gayod ang talagsaong kahigwaos nga dugay-dugay na nga napintal sa iyang nawong. Nagkarag-karag siya padulong sa kapilya, nagdali-dali ang mga lakang nga daw nahadlok maulahi. Human huboa sa dalaga ang itom niyang sapatos sa gawas sa kapilya, misulod gilayon siya. Wala man lang kini manumbaling nga ang iyang pares nga sapatos lagyo kaayo og gintang sa usag usa ug hiwi pa gyod ang pagkahan-ay kay ang iyang panan-aw didto man sa sulod sa kapilya. Sa iyang pagsulod, nasabwag gilayon ang talagsaon niyang pahumot nga sukad wala pa masingo sa mga tawo sa ilang baryo. Mihinay-hinay siyag lakaw padulong sa altar mao nga matag lakang niya ubanan usab sa mga lingi ug tan-aw sa mga manimbahay. Didto na hinuon mawahing ang ilang pagtan-aw kang Melinda nga hugot kaayong nagpakiay-kiay sa iyang sampot. Nagsul-ob siyag blusa nga dalag ug pula nga pantalon nga haom kaayo sa dagko niyang mga paa. Gani, ang iyang gisul-ob mao man ang labing dasig ug labing siga sa tanan. Didtoy mga kagil-as sa mga manimbahay nga inanay nga mitakod sa iyang pag-abot.
Ang mga gipamulong ni Padre Danilo sa misa gisaw-an gilayon sa usa ka matang sa litaniya sa mga hunghong, libak, ug bagulbol nga gibatbat sa nagkalainlaing ngabil.
“Wala gyoy uwaw ning bayhana. Misimba gyod!”
“Nganong nia man ni siya sa kapilya? Gipasimba uroy ni siyang Magda, no?”
“Kon ako pay Melinda, magpuyo kos balay. Dili ko magsigeg suroy.”
“Ang kanahan wa man makahulat sa bayle unya inigkahuman sa misa. Angay ra siya didto. Tan-awa ang gisul-ob, andam na kaayo para unya…”
Ang mga pangutana, libak ug hungihong buot nga mosagol sa ligdong mga mga pulong ni Padre Danilo nga padayon nga nagsaulog sa misa. Mihunong paglakaw si Melinda dihang didto na siya atubangan sa altar. Ug sama sa usa ka pelikula, miluhod kini ug nanguros dayong duko sa iyang ulo. Taudtaod gayod. Duha na karon ka esena ang gilantaw sa mga tawo— ang pari ug si Melinda. Ania karon ang talagsaong lihok sa usa ka binuhat nga wala mahaom niining ilang gisaulog nga misa. Nagpasiplat usab si Padre Danilo kang Melinda nga mao na karon ang gipunayan og tutok sa mga tawo. Mibarog ang dalaga, milingi-lingi sa wala ug tuo— unya namasin nga makakita og bakante nga lingkoranan o aduna ba kahay mohatag kaniyag lingkoranang plastik. Padayon siyang gitutokan sa nagkalainlaing klase sa tinan-awan. Nagsagol ang mga tutok sa kulihad, sa pagtalidhay, sa pag-abog, ug pagsalikway sa usa ka binuhat nga gustong magpahaom sa kaugalingon dinhi niining misa nga angay lamang unta sa mga balaan. Misikit si Melinda ug mibarog duol sa naglingkod nga si Pilar nga usa sa mga magbabasa. Gisabwagan dayon siya ni Pilar og tinan-awan nga puno kaayo sa yamiid. Daw buot na lamang niyang hinginlan sa iyang panan-aw ang dalaga nga nagpakabuta-bungol sa mga tinan-awan ug reaksiyon sa mga tawo.
Gibuliskad gilayon ni Melinda ang iyang paypay ug aron sab maabog ang hait nga mga tinan-awan nganha kaniya. Misamot hinuon pag-alisngaw ang pahumot sa dalaga nga misagol sa mga kulihad, bagulbol, biaybiay ug talidhay sa mga tawong buot mopapahawa niya kon wala pa lang kining misa. Bisan pa man, sama usab sa ubang manimbahay nga buot makiglambigit sa Diyos, si Melinda buot usab makiglambigit ug mangita sa kaugalingon niyang kalibotan pero daw makuli kaayo kini kay lahi man ang gidalit kaniya sa iyang mga silingan dinhi sa gamayng kapilya sa San Antonio.
Sa dihang gisugdan na ni Padre Danilo ang iyang wali, mihunong ang dalaga sa pagpamaypay. Namasin siya nga motidlom ang gipamulong ni Padre Danilo— mga pulong nga makahatag unta kaniyag giya sa kinabuhi nga taudtaod usab niyang gibuling-bulingan.
III.“Ipakita ta ang atong panag-igsoonay….”
UG ako si Simeon, ang dyakono. Taudtaod na usab nakong gibiyaan ang akong amahan sukad ko misulod sa seminaryo. Karon, si Padre Danilo na ang gipunayan ko sa pagtawag og ‘Father’. Siya ang nahimo kong amahan ug siya ang nag-agak nako ug nag-amuma sa akong pagtuon sa pagka alagad sa Diyos. Dinhi man god ko gipadala sa among obispo aron mobulig sa among kura-paroko nga si Padre Danilo. Kada unang Sabado sa buwan mi magmisa dinhi si Padre Danilo sa Barangay San Antonio. Matag summer, mao kini ang programa sa among dayoses samtang maghulat sa sunod nga tingbukas sa klase sa teyolohiya didto sa seminaryo sa Dakbayan sa Sugbo.
Dihang nalitok na nako ang pulong nga nag-aghat sa panag-igsoonay— nga pagalitokon sa usa ka dyakono kon magbulig sa misa, gisugdan gilayon sa mga tawo ang ritwal sa lingi-lingi, lamano, ug ang uban usab nagyangoay isip timaan sa ilang panag-igsoonay. Kini ilang gituman segun sa tulumanon sa balaan nga misa. Pagkaanindot tan-awon kon maghimamatay ang isigkaingon. Ingon gayod niini ang kalibotan nga gusto nakong sum-okan. Malinawon. Walay kaguliyang. Sama usab sa ila karong paglinya sa pagkalawat, hapsay kaayong tan-awon, walay kagubot. Samtang nagbarog ko tupad ni Padre Danilo para magpakalawat, milutaw na usab nako ang nagtipun-og nga mga pangutana. Ambot ba nga sukad ko misulod sa seminaryo, miulan na man hinuon nako ang daghang pangutana mahitungod sa kinabuhi. Maayo na lang kay naa si Padre Danilo nga wala pul-i pagtubag sa akong mga pangutana. Posible ba gayod ang panag-igsoonay dinhi sa Barangay San Antonio ilabi na nga karong umaabot bulan sa Mayo, pagahulgaon na usab kini sa puwersa ni Kongresman Beloria panahon sa eleksiyon? Niini karong sulod sa kapilya, makita ba dinhi ang tinuod nga panag-igsoonay? Namalandong ko sa hilom. Sama nga kanunay kong mamalandong sa umaabot na unya nako nga ordinasyon duha ka bulan sukad karon. Misibaw sa akong galamhan ang gipamulong ni Padre Danilo agig tubag sa akong linghod nga mga pangutana:
“Kinahanglan nga bug-os gayod ang imong hunahuna, Simeon, kon angay ba gayod kang magpari.”
“Morag dili pa ko takos, Padre. Duna pa koy daghang pangutana sa kaugalingon.”
“Mao bitaw nga ania ka karon sa San Antonio mahipadpad. Tipik kining lugara sa imong pamalandong.”
“Nahadlok ko, Padre. Basin unyag dili ko makasugakod, puhon.”
“Ang kahadlok, kabalaka, ug pagduhaduha normal lamang kanang pagabation sa usa ka seminarista labi na gayod kon hapit na siya maordinahi.”
“Unsaon pagwala niini, Padre?” pangisog nako nga pangutana. Naghinam-hinam ko sa tubag nga morag usa ka milagro.
“Dili ang pagwagtang sa imong gibati ang angay nimong tagdon, Dong Simeon. Dili kana mao ang uyok sa kamatuoran. Hinuon, batia ang angay bation, tagamtama ang angay tagamtamon, gaksa ang tanan nimong gibating kahadlok, duhaduha o kabalisa. Puy-i sa usa ka higayon. Sama sa lawom nga tabay, pasagdi una ang kalubog niini aron moabot ra ang higayon nga molugdang na ang tanang kahadlok ug makapanamin ka na unya sa kalinaw ug katin-aw sa imong kasingkasing.”
“Gusto kong magmalinawon sa umaabot nakong ordinasyon, Padre. Nga unta wala nay bikil, wala nay gapos, wala nay kahigwaos.”
“Matuman lamang kana, Simeon, kon wagtangon nimo ang tanan mong bagahe sa kaugalingon. Kon magpaordina ka, kinahanglan nga hingpit gayod ang imong tinguha ug pagtuo.”
Mga lingganay sa kampana ang gipamulong kanako ni Padre Danilo kada pahinumdom niya. Sa ako nang paglimpiyo sa kalis human sa pangalawat, gusto usab nakong malimpiyohan pag-ayo ang akong kaugalingon. Aduna usay gipangita ang akong kasingkasing ug gusto niining mopahiluna sa usa ka kalibotan nga andam nakong sagubangon. Daw sama kini sa usa ka kaadlawon nga buot nang moamag ug mobuliskad sa iyang kabuntagon. May mga anino pa sa kangiob nga namilit ug didto nagpanghawid ang kabalaka, kahadlok, ug pagduhaduha sa umaabot. Nasayod ko unsa kalisod ang kinabuhi sa usa ka pari. Si Padre Danilo lang daan, nahadiin-diin na. Pipila na ka higayon nga gihulga ang iyang kinabuhi. Nakighimamat sa lainlaing klase sa tawo, nag-alagad sa mga binuhat nga dili gani kadugo ni silingan. Ako, andam na ba gayod sa pagsul-ob sa sapatos ni Padre Danilo? Mahimo kaha nako? Maayo pa man ang tulo ka hari, may guiding star. Ako, naluya pag hangad-hangad sa langit. Buot nakong may moagak ug mogiya kon itugpo na sa lawig sa kamatuoran.
Unsaon man lang kon mapakyas ko? Mouli na lang kos amoa ug mananom og kamote, matod pas karaang panultihon.
IV. “Tapos na ang misa. Dad-a ang kalinaw ni Kristo.”
KUSOG apan pinahimutang ang akong mga pulong isip panak-op sa misa. Gihinay nakog tikop ang sakramentaryo didto sa altar. Pastilan, kon mapari na unya ko puhon, tanan nga angay litokon sa pari akoa na gayod ilabi na ang pagwali sa misa.
Ang han-ay sa mga manimbahay, nag-iyahay na karon pagtibulaag. Ang uban nanglakaw na padulong sa pultahan sa kapilya. Gipahiran ni Padre Danilo ang iyang agtang sa baga nga singot nga kaganiha pang mibuhagay. Gianam-anam na nako paghipos ang mga gamit sa misa ug gisulod sa bag. Nagkapuliki usab sa pagpunpon sa mga lingkoranan nga plastik ang kalalakin-an. Ug dili na ang akong mga pulong ang madungog ilabi na nga dili na ang mga pulong ni Padre Danilo ang mipatigbabaw sulod sa kapilya. Tapos na ang misa ug ang yanong mga pulong na lang sa mga tawo ang akong madungog. Nagkadaiya. Nagkalainlain.
“Panyong, dalia nag punpon ang mga lingkoranan kay gamiton pa na sa baylehan ron. Butangi nya tog upat ka lingkoranan ang tablado para sa pagpaso ron sa rayna,” mando ni Inse Batring nga asawa ni Panyong.
“Brother, kuhaon na namo ang bentilador kay gamiton pa namo sa balay. Moabot man god ron ang mayor sa amoa.” Nadungog nako ang pulong ni Nang Venus. Miyango-yango na lang ko isip uyon dayong pasalamat niya.
“Ang ekstensiyon wayr, Diosing! Dalia nag tangtang kay gamiton pa ra ba nas baylehan!”
“Paghulat dinha, uy. Mandar man lang ka. Wala pa gani makapanghipos sila si Padre, kuhaan na nato sa suga?”
“Hoy, Milagring! Atimana na tong pagpakaog lugaw! Duna nay daghang tawo sa inyong balay, nagpaabot. Naunsa ba ning sponsor nga naglangay-langay man!”
Mga pulong sa reyalidad ang miinanay pagpuli sa mga pulong sa misa. Ang kaganina naputos sa dayan-dayan nga kapilya, karon nag-anam-anam na sa pagkayano kay gihukasanan na man sa mga hiyas. Temporaryo lamang diay ang pagtapot niini dinhi sa kapilya— kon may okasyon lang sama sa pista. Milutaw na gayod ang tinuod og kasagaran nga talan-awon.
Tingali ang kapilya sa San Antonio mao ang mikrokosmo sa kalibotan. Siya ang bentana nga akong dung-awon aron makita pa ang usa ka mas dako nga reyalidad sa kinabuhi. Ania dinhi ang kamatuoran, ang reyalidad sa kinabuhi nga ako karong sugdan sa pagsagubang. Dili kini mahimo nako nga likayan kay mao man kini ang matang sa kalibotan nga akong gipili nga pagasum-okon sa umaabot nga mga adlaw. Kon dinhi sa kapilya nahulagway na ang kagubot ug kalaksot sa kinabuhi, unsa pa man kaha ang dako nga kalibotan gawas sa Barangay San Antonio? Sa tibuok Sugbo? Sa tibuok Pilipinas? Sa tibuok kalibotan? Aaahhh… Ania dinhi ning gamay nga kapilya ang gamay nga kamatuoran nga maoy basehan sa dakong talan-awon nga angay gayod nakong pamalandongan sa hingpit.
Natapos na ba usab kaha ang obligasyon ni Padre Danilo dinhi? Mouli na ba kaha mi sa kombento? Namasin kong dunay moimbitar namog kaon. Siyaro, piyesta god ron. Gutom na ra ba ko kaayo, da. Pakan-on unta mi sa dili pa mi mobalik sa kombento sa lungsod. O basin dunay ipadala namong inasal ug ubang sud-an. Nagpanilap na hinuon ko sa kagutom. Ang altar nahimo nang lamesa sa akong panan-aw diin didto ang plato ug babher sa mga sud-an. Nangandoy na ko sa humba, letsong manok, sinugbang tulingan, dinugoan, ug labi sa tanan ang padundon nga bugnawng Coke nga may ice sa dakong baso. Sus! Tagbaw gyod ani ang akong kagutom ug kauhaw!
Nagdahunog ang mga tunob ug sagadsad sa mga tsinelas nga nagsingabot. Nagdinaganay sa pagsulod ang mga bata nga karon nakahigayon na gayod sa pagsulod sa kapilya. Padulong ang ilang dagan kang Padre Danilo dayong kuha sa tuong kamot sa pari ug miamen. Didtoy talagsaong kusi sa akong kasingkasing. Akong nakita karon ang mga anghel dinhi sa yuta nga bisan walay mga pako pero baskog ang ilang mga lakang ug timgas ang ilang pagtuo ug tinguha. Malipayon kaayo sila nga ming-amen kang Padre Danilo nga ilang gikagubtan. Mora na hinuon og artista si Padre. Morag si Eddie Garcia. Ako ni rong sungogon kon makauli na mi. Daw sama siya sa usa ka pastol nga mihimamat sa iyang binuhi nga mga kanding.
“Hello, Brother Simeon. Malipayong pista.” Sa akong paglingi, nakita ko si Melinda nga wala pa diay makagawas sa kapilya.
“Malipayong pista sab nimo, Melinda,” timbaya nako ug nasingo dayon nako ang iyang pahumot.
“Mokompesal unta ko, Brother. Puyde ka?” May naglagitom nga kagil-as sa iyang nawong. Milutaw kini sa dihang duol na siya nako.
“Ha?” Nakuratan kunohay ko sa akong nadungog.” Kompesal nako?”
“Oo. Kadiyot lang, please.” Misamot iyang kagil-as. Sama sa iyang pahumot, buot kining mogawas sa iyang lawas. May nag-umido didto nga mga pagbati nga nakapahigwaos pagsamot kaniya.
“Aw, kuan. Dili pa man ko puyde magpakompesal, Day. Dyakono pa man ko. Puyde ra ko blessing, bunyag ug abag-abag sa misa ni Padre,” esplikar nako. Ambot nakasabot ba kaha ning bayhana sa buluhaton sa usa ka dyakono. Sama sa kadaghanan sa mga tawo, kasagaran kanila nagtuo nga basta magsul-ob na gani mig puti ug taas nga sinina, parehas na mi kang Padre Danilo.
“Mao ba?” Daw nauwaw siya kay namula man ang nawong bisan sa baga nga make-up. “Kang Father na lang. Puyde kaha siya?” paneguro ni Melinda nga nangurog ang tingog.
“Sulayi lag hangyo, Day. Manguli na ra ba mi. Wala pa miy panihapon,” nako pa nga dala ang pahimangno. Didtoy mga kahigwaos usab nga buot mohamag nako niining wala sa lugar ug oras nga panghitabo.
Sa pagbalik nakog tan-aw niya, ingon sa nausab ang iyang dagway nga kaganiha pa lang, giyam-iran sa kadaghanan. Daw sama na kini karon sa usa ka nahisalaag nga karnero nga karon nangitag asa padulong. Misamot pagkurog ang akong tiyan sa kagutom. Buot na nakong agdahon si Padre Danilo nga manguli na mi sa kombento. Pero nia man ning usa ka nahisalaag nga mas labing gigutom ug giuhaw kay kanako— usa ka kalag nga taudtaod nang naughan ug nangandoyng makadungog sa mga pulong ni Padre Danilo.
Naglibog na hinuon ko ngano nga misugot man si Padre nga magpakompesal kaniya nga wala man gyod ni sa oras. Gutom na kaayo ko ug buot na kong mogawas kapilya. Pero ingon ba gayod niini ang kinabuhi sa pari? Andam kanunay mogiya sa usa ka nahisalaag nga buot mouli sa tarong nga dalan? Kinsa man ang moabaga kang Melinda nga giyam-iran man siya sa katilingban? Dili ba ang sama kanamo ni Padre Danilo ang may katakos sa pagpaminaw kaniya?
Nanglingkod sila sa duha ka bakanteng lingkoranan atubang sa altar ug nagsugod gilayon pagkompesal si Melinda. Nagdali kog gawas sa kapilya dihang nadungog na nako nga midanguyngoy si Melinda. Mora siyag bata nga mitiyabaw. Kusog kaayo ang iyang pagtiyabaw ug paghingos samtang may gisulti kang Padre Danilo. Walay kukaulaw nga mipadayag sa iyang gibati sa pari. Nauyog ang iyang abaga sa iyang paghilak ug paghingos og kusog. Ingon sa gihiwa ang akong dughan, mihuot ang akong dughan ug mora kog malumos. Gibati usab nako ang kabakikaw mao nga milakaw ko padulong sa pultahan sa kapilya.
Didto sa gawas, may kagubot nga nahitabo. Taudtaod na man tingali ni kay ania pa man ang kadaghanan sa mga tawo nga nanimba. May mga pulong sa kagubot nga gisabwag ug akong nasawod didto ug nasaksihan. Gikulbaan ko kay basin si Melinda ang hinungdan. Nagprotesta kaha ning mga tawo sa pagduol karon ni Melinda kang Padre Danilo? Pastilan! Daghan ra ba ni sila, morag ang tibuok Barangay San Antonio gyod! Misamot ang kahadlok nga akong gibati. Tigulang na ra ba ni si Padre Danilo, dili na kaayo makasugakod og kagubot. Pero dili nako biyaan ang pari nga nahimo ko nang amahan. Mosukol pod ko. Ako ang manalipod kang Padre Danilo kon maangin siya sa kagubot. Akong gilingi sila si Padre Danilo ug Melinda. Puno sa kalinaw ang panagway sa pari samtang nagmaymay sa dalaga. Daw duna poy mihapyod nga kalinaw sa akong dughan. Nagdali-dali kog pakisusi sa kagubot.
Daghang tawo nga nagtapok sa pultahan sa kapilya nga nanagduko sa yuta ug may gipangita. Hala, nangita man kaha ni silag bato nga ilabay kang Melinda.
“Panuway! Pesteng dako! Kinsa may nagkuha tawon sa usa nako ka pares nga sandal?” singgit sa usa ka babaye.
“Mga kanahan gyod ning mga bataa. Bantog na man kay wala pasudla, nagdula-dula na hinuon diri sa pultahan!”
“Kinsa may nag-ukay-ukay sa mga tsinelas dinhi sa pultahan sa kapilya?” nakita nako si Nang Iska nga mibudlat ang mga mata sa kasuko nga nangita sa iyang tsinelas. “Kinsa may naglahugay aning mga tsinelas? Kinsay nagkatag?”
“Si Litoy ug ang ubang mga bata akong nakit-an kaganiha, Nang. Gibalhin ni Litoy imong tsinelas og butang. Ug ang ubang mga bata ang nagdula-dula sa ubang mga tsinelas dinhi. Nagsige tog tiyabaw si Litoy ganiha pa, Nang, kay wa nimo pasudla sa kapilya.” May mitug-an nga bata nga naghangos ug puno sa kalagsik nga miasoy sa nahitabo.
“Hoy Iska! Kanang imong anak nga abnormal, ha, hiposa intawon na kay kaganiha pa na nagsigeg hatag og kasamok dinhi sa kapilya!” Nabati nako ang tingog ni Nang Magda nga naghulat tingali kang Melinda.
“Mongoliod gyod!” Didtoy misalga nga tingog sa usa ka lalaki nga nangita usab sa iyang sapatos. “Panuway baya ini. Malangan ta anig pauli!” singgit niini nga daw nanghagad og buno.
Wala na gayod motingog si Nang Iska samtang nagsul-ob sa nakit-an niyang tsinelas sa kilid sa pultahan sa kapilya. Milakaw siya nga nangita kang Litoy.
Nangagho ko. Mao pa ganiy pagkahuman sa misa, nia na usab ang talagsaong kagubot. Mihamag ang kaguliyang nga wala damha ug miukay sa mga tawo. Mga tsinelas, sandal og sapatos ang nagkatibulaag. Gidula-dulaan sa inosenteng mga kamot. Pero igo-igo gayod kining nakalangan ug nakahatag og kagubot sa mga hamtong ug tigulang nga malinawon nga mingsimba.
Igo gayod nga napalgan ang ilang tagsa-tagsa ka pares sa mga tsinelas, sandal ug uban pang hapin sa tiil, nahuman usab si Melinda sa pagkompesal kang Padre Danilo— sa iyang talagsaong kalinaw nga gipangita. Pula kaayo ang iyang mga mata sa pagsigeg hilak ganiha.
“Salamat, Father, aw, Brother Simeon diay. Pag-ayo-ayo baya, ha. Imbitaha nya ko sa imong ordinasyon, puhon.” Nasingo na usab nako ang iyang pahumot. Milutaw ang katalagsaon sa iyang pahiyom ug nag-anam-anam katin-naw ang lubog niyang mga mata.
“Sure. Walay sapayan. Happy fiesta usab,” matod ko nga mipahiyom usab.
Nangita siya sa iyang sapatos. Dugay-dugay gayod siyang duko-duko, lingi-lingig pangita sa iyang sapatos nga haskang layoag gilagpotan. Malinawon niya kining gisul-ob dayon niyang talikod namo ni Padre Danilo.
Nakasakay na mi si Padre Danilo sa traysikol ni Ma’m Jovita nga mohatod namo sa kombento sa lungsod sa Bogo. Akong gisabak ug gikuptan ang dagko nga tupperware nga gisudlan sa mga pagkaon nga gipabalon namo. Samtang nagsubay sa dalan ang among gisakyan, among naagian si Melinda nga mikaway namo. Misihag na karon ang katin-aw sa iyang pahiyom sa sayong kagabhion. Kining talagsaon niyang pahiyom daw usa ka ebanghelyo nga iyang gisabwag kanamo ni Padre Danilo. Sa unahan, amo usab nga naagian sila si Nang Iska ug Litoy nga nagkuptanay sa kamot pauli na sa ilang pinuy-anan. Miwara-wara usab ang duha sa ilang mga kamot kanamo. Kini usab ang bag-ong ebanghelyo nga mipagikan sa among pagbiyahe. Ug daghan pa mig naagian nga mga tawo sa dalan sa among pagpauli nga matag usa kanila amo nang nailhan og nahilambigit na sa among kasinatian dinhi sa San Antonio. Ang uban nila mouli pa sa balay alang sa panihapon. Ang kadaghanan padulong na sa baylehan diin saulogon ang kapistahan sa barangay.
Padayon ang pag-aginod sa traysikol sa libaongon og batoon nga dalan. Ang kagangkagang nga traysikol puno kaayo sa paningkamot sa iyang paghatod namo ni Padre Danilo sa among padulngan. Taudtaod na nakong naamgohan nga sukad sa pagbiya namo ni Padre Danilo sa gamayng kapilya kaganiha, may talagsaong huyuhoy sa hangin nga mihawid, mihangop, ug mihapyod sa akong tangkugo.
Mihinay pagliko ang among gisakyan sa tumoyng utlanan sa Barangay San Antonio ug padayon kini karon sa pagtadlas sa nag-anam kalapad ug kataas nga wanang.
(KATAPOSAN)
Mga Kalihokan Sa Lunsayng Bisaya 